D Vitamini Nedir? Ne işe yarar? Eksikliğinde Ne Görülür?

D Vitamini Nedir?  

 D vitamini nedir? D vitamini yağda eriyen vitaminler arasında yer alan, aynı zamanda endojen olarak(vücudumuzun kendi içinde) sentezlenebildikleri için hormon benzeri fonksiyonları olan  sterollerdir(1). En önemli fonksiyonu kalsiyum fosfor metaboliması ve kemik minerilizasyonu üzerinedir. 

D vitamini Türleri

    D vitamini etkisi gösteren yaklaşık 10 farklı bileşik olmasına karşın biyolojik ve kimyasal yönden en önemlileri "kolekalsiferol" dediğimiz D3 vitamini ve "ergokalsiferol" dediğimiz D2 vitaminidir(2). İkisi de benzer yolla metabolize edildiği için ikisine toptan D vitamini denilmektedir.

    Ergokalsiferol(D2) yosun, mantar gibi bitkilerdeki bitkisel sterollerden labaratuvar ortamında elde edilen sentetik formudur. Ergokalsiferol daha çok gıdaları zenginleştirmede kulanılır. En çok da süt ve süt ürünlerini güçlendirmede kullanılır(3,4). Kolekalsiferol(D3) ise D vitaminin doğal formudur. Ergokalsiferolden farklı olarak sentetik değil vücutta güneş ışığı etkisi ile 7-dehidrokolesterolden doğal olarak üretilir. Ayrıca dışardan alınan D vitamini takviyeleri genellikle kolekalsiferol(D3) formunda üretilir ve tüketilir. 

D Vitamini-Kalsiyum İlişkisi

    Kemikten kana kalsiyum çekilmesini sağlayan parathormon(PTH) bu ilişkinin önemli bir parçasıdır. Kolekalsiferol karaciğerde "25-dihidroksikolekalsiferole"(faal olmayan ara moleküldür, D vitamininin depo formudur) bu molekül ise PTH etkisi ile böbreklerde Aktif D3 dediğimiz "1.25-dihidroksikolekalsiferol"e dönüşür. Bu aktif D3 bağırsak epitelinden kalsiyum ve fosfor emilimini artırır(5). Yani D vitamini eksikliğinde vücuttan kalsiyum ve fosfor atımı artar. Aktif D3'ün kalsiyumu düzenli olarak geri kazandırması, minerilizasyonun devam etmesini sağlar. 

D Vitamini Yetersizliği

    D vitamini yetersizliği bebeklikten yaşlılığa kadar her kesimi etkileyen global bir sorundur. Fakat 0-3 yaş kesiminde geniş bir yer bulduğu ve bu yaş grubunda D vitamini yetersizliğine bağlı "Nütrisyonel Rikets"(NR)(Rikets=kemiklerde eğrilik) oranının önemli düzeylerde olduğu bilinmektedir. Öyle ki Özkan B. ve ark1998'de 8631 çocuk üzerinde yaptığı çalışmada rikets oranının %6.09 olduğunu görmüştür(6). Sebebini şu şekilde  açıklayabiliriz: D vitaminin aktif formu olan 1.25 dihidroksikolekalsiferolün bağırsaktan kalsiyum emilimini artırdığını söylemiştik. D vitamini yetersizliğinde vücudun kalsiyum atımı artar. Vücut atılan kalsiyumun yerini doldurabilmek için PTH salgısını artırır. PTH salgısı arttıkça kemiklerden kana kalsiyum geçişi olağanın üzerinde olur. Bu da kemiklerdeki minerilizasyonun bozulmasına neden olur ve kemik yapılarında bozuklukları meydana getirir.

   Peki bebeklerde D vitamini yetersizliği neden olur? Bunu inceleyebilmek için öncelikle bebeklerin faydalandığı D vitamini kaynaklarını bilmek gerekir: Plasental geçiş(anne karnındayken), anne sütü ve deriden güneş ışığıyla sentezdir. Dikkat ettiyseniz bebeklerdeki 3 D vitamini kaynağından 2'si anneden gelir. Bu durumda bebeklerdeki D vitamini yetersizliği için en önemli risk faktörünün maternal sebepler(Anne Kaynaklı) olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. İlk aylarda bebeklerin D vitamini düzeyleri annelerin D vitamini düzeyi ile benzerlik gösterir. İleriki aylarda güneş ışığı bu konuda daha belirleyici olmaktadır. Peki annenin D vitamini düzeyi neden düşük olur? Bununla ilgili annenin mesleğinden tutun doğum yaptığı aya kadar birçok sebep sayılabilir. Yaz ayında doğum yapan annelerin D vitamini düzeylerinin daha yüksek olduğu görülmüştür(7). bunun dışında dini sebeplerden ötürü örtünme. Ev hanımı olduğu için evden çıkmama gibi durumlar bunlardan bazılarıdır. İleriki aylarda(>3ay) D vitamini yetersizliği bebeğin veya çocuğun yeterli güneş ışığını alamamasından kaynaklanır. 

    Çocuklarda rikets veya diğer adıyla raşitizm olarak karşımıza çıkan D vitamini yetersizliği ileriki yaşlarda özellikle yaşlılıkta osteomalazi(kemik yumuşaması) ve osteoporoz(kemik sertleşmesi) olarak karşımıza çıkar. En önemli sebebi yaşlıların yatağa bağımlı olmasından ötürü güneş ışığından yeterince faydalanamamasıdır(8).

D Vitamini Hangi Besinlerde Var

•     Somon, Morina, uskumru gibi yağlı balıklar
•     Süt, tereyağı
•     Yumurta sarısı
•     Yulaf, brokoli, maydanoz 
•     Yosun, mantar gibi besinlerde D vitamini mevcuttur.

! Fakat unutulmamalıdır ki besinlerle alacağımız D vitamini günlük ihtiyacımıza kesinlikle yetmez. Güneş ışığı günlük gereksinimimiz için elzemdir. Yaz aylarında 20-30 dk kollar ve bacaklar açık olarak güneşlenmenin günlük D vitamini ihtiyacına yeterli geldiği kabul edilmektedir. Günlük gereksinimimizi ise Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği şu şekilde açıklamıştır(9):

D Vitamini Yetersizliğinde Takviye Miktarları

    Çocuklarda olması gereken kan değeri              → >20ng/ml

    Yetişkinlerde olması gereken kan değeri            → >30ng/ml

    Çocuklarda D vitamini yetersizliği görülmüşse→ Günlük 2000 IU

                                                                                     Haftada bir 50.000 IU verilir(10)

    Yetişkinlerde D vitamini yetersizliğinde            → <20ng/ml ise haftada bir 50.000 IU(8 haftalığına)

                                                                                →                       Günlük 1500-2000IU

                                                                                →25-30 ng/ml ise haftalık yükleme gerekmez.

                                                                                          Günlük 1500-2000 IU idame doz yeterlidir(9)

    D vitamini gereksinimini artıran özel durumlar: Obezlik, antiepileptik ilaç kullanımı, malabsorbsiyon sendromları vb. durumlarında gereksinim 2-3 katına çıkabilir.

    Bu özel durumlar için→ Haftada bir 100.000IU 

                                       → Günlük 3000-6000 IU alınmalıdır(9).

    BODYFARMASİ'nin bu yazısında D vitamini nedir, türleri nelerdir, yetersizliğinde görülen durumlar nelerdir, ve replasman (kaybedilen D Vitaminini yerine koyma) dozlarından bahsettik. Diğer yazılarımız için takipte kalın. Günde 30 dk güneşlenmeyi unutmayın😀 . 

Kaynaklar

1)Fatma FİDAN, Berat Meryem ALKAN, Aliye TOSUN. Çağın Pandemisi: D Vitamini Eksikliği ve Yetersizliği. Türk Osteoporoz Dergisi. 2014:20;71-74.

2)Hasan Turan AKKOYUN, Mahire BAYRAMOĞLU, Suat EKİN, Fikret ÇELEBİ. D Vitamininin Metabolizma İçin Önemi. Atatürk Üniversitesi Veterinerlik Bilimleri Dergisi. 2014:9(3);213-219

3)Prof. Dr. Sedat VELİOĞLU. Vitamin D. Gıda Kimyası II.

4)Prof Dr. Yusuf Kenan HASPOLAT, Doç. Dr. Fesih AKTAR, Doç. Dr. Mehmet KÜÇÜKÖNER, Doç. Dr. Recep TEKİN. Çocuk ve Ergenlerde Kemik Sağlığı. Orient Yayınları. Ankara.2018:65-70

5)Şakir ÖZEN, Kenan HASPOLAT. D Vitamini, Kalsiyum, Kemik Metabolizması ve Psikiyatrik Bozukluklar. Klinik Psikiyatri. 2003:6;102-113.

6)Emine ÇAMTOSUN, Ayşehan AKINCI, Nurullah ÇELİK, İsmail DÜNDAR. Nütrisyonel Raşitizmde D Vitamini Profilaksisi Programının Sürdürebilirliği Üzerine Bir Araştırma. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi. 2020:29(1);54-60.

7)Şükrü HATUN, Abdullah BEREKET, Ali Süha ÇALIKOĞLU, Behzat ÖZKAN. Günümüzde D Vitamini Yetersizliği ve Nütrisyonel Rikets. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi. 2003:46;224-241

8)Prof. Dr. Ayşe Baysal. D Vitamini ve Sağlığımız. Beslenme ve Diyet Dergisi. 1995:24(1);7-12

9)Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği. Osteoporoz ve Metabolik Kemik Hastalıkları Tanı ve Tedavi Kılavuzu. 2019:119-127

10)Prof. Dr. Ayşe Baysal. D Vitamini ve Sağlığımız. Beslenme ve Diyet Dergisi. 2014:42(2);89-90