Çölyak ve Gluten Hassasiyeti Farkı

 

 

Çölyak Nedir?

       Çölyak genetik olarak yatkınlığı olan kişilerde, tahıllarda görülen bir protein olan gliadine karşı immünolojik olarak gelişen inflamatuvar yanıtla beraber intestinal villuslarda(bağırsaktaki sindirim uzantıları) hasar ve klinik malabsorbsiyona(emilim bozukluğu) neden olan kronik otoimmün hastalıktır. Daha sadeleştirecek olursak gluten ve gliadin döngülerindeki ara enzimlere vücudun kendi bağışıklığının saldırarak(otoimmün) yok etmektedir. Eğer müdahale edilmezse Parçalanamayan büyük ölçekli bu depo proteinleri bağırsaktaki villus dediğimiz sindirim uzantılarını adeta törpü gibi aşındırır ve zamanla düzleştirir.Ve böylece yaşam boyu sürecek klinik ve diyet tedavisine muhtaç bir emilim bozukluğu tablosu olarak  olarak karşımıza çıkar. Kesin nedeni hala bilinmemekle birlikte çoğu otoimmün hastalık gibi maalesef çölyakında kesin bir tedavisi yoktur. Yaşam boyu glutensiz diyet gerektirir. Günümüzde glutensiz diyet terimi 1kg besinde gluten miktarının 20 mg'dan az olmasıdır(1).

      Çölyak bahsettiğim gibi otoimmün yani bağışıklık kaynaklı bir hastalıktır. ve o da diğer otoimmün hastalıklar gibi çoğunlukla bebeklik döneminde ortaya çıkar. Fakat hemen doğar doğmaz değil 

6.aydan sonra anlaşılır bunun sebebi bebekler 6. ayda ek besinlere geçişle birlikte meydana gelen kusmaların çok artması, ciddi ishaller , sürekli ağlama, emilim bozuklukları, genel huzursuzluk tablosuyla doktora götürülmesi sonucu anlaşılır.      

     Emilim bozukluğu yarattığından ötürü vitamin, mineral emilimlerinde aksamalar ile beraber çeşitli sindirim sistemi bozukluklarına neden olur. Sindirim sistemi dışında da çeşitli bulgular görülebilir. Hatta hiçbir semptom göstermeyen çölyak vakaları bile görülebilir. Ankara Eğitim ve Araştırma hastanesinde 113 kişi üzerine yapılan bir araştırmada gastroloji bulguları incelendiğinde hastaların %46'sı ishal, %32.1'i karın ağrısı,%30'u şişkinlik, %22.1'i kilo kaybı ile başvurduğu görülmüş(2). Yine başka bir çalışmada Hacettepe Üniversitesinde 4-7 yaş araası 220 çocuk üzerine yapılan bir araştırmada ise bulgular şu şekildedir(3)

İshal=%42.7                     Şişkinlik=%26.4                                      Karın ağrısı=%15.5

Kabızlık=%6.8                 Büyüme Bozukluğu=%53.1                    Anemi=%48.2

Alopesi(Kellik)=%1.4      Cilt Dökülmesi=%0.5                             Asemptomatik=%6.8

Dikkatinizi çekmek isterim ki asemptomatik yani hiçbir belirti göstermeyen çölyak hastasının sayısı hiç de azımsanacak gibi değildir. Hiçbir belirti göstermemesi vücuda zarar vermediği anlamına gelmez aksine vücudutta verdiği hasarların farketilmemesine sebebiyet vererek epileptik belirtilerin ortaya çıkmasına yani hastanın nöbetler geçirmesine sebep olur. Bu nedendendir ki uzmanlar genetik yatkınlığı olan, ailesinde çölyak öyküsü olanların gerekli kontrolleri aksatmadan yapılması gerektiğini bildirir. Otoimmün bir hastalık olduğu için elbetteki genetik çok önemli, fakat bunun dışında da çölyak açısından riski artıran durumlar "Klinik Tıp Dergisi"nde şu şekilde belirtilmiştir(1):

       Çölyak hastalığının tanı almasında çeşitli kan testleri ön basamak olarak kullanılabilirken kesin tanı ince bağırsak biyopsisidir. Kullanılan kan testleri: AGA, Anti-dTG, EMA vb.iken bunun dışında villus atrofisi kontrolü, ince bağırsak epitel yüzey hasarı veya sorular sorularak, "Marsh Kriterleri" gibi tanı kriterleri uygulanması ön basamak için yardımcı araçlardır. Doktorun istemesi üzerine daha başka testlerde incelenebilir. Ama az öncede dediğim gibi bu testler kesin tanı belirtmez, eğer test sonuçları çölyak tablosuyla uyuşursa doktor biyopsi ister(4).

Gluten Hassasiyeti

    Gluten hassasiyeti; çölyaka özgü antikorlarda değişiklik, villus atrofisi, HLA değişikliği olmadığı durumlarda glutenin sindirim sisteminde irritasyon yaratmasıdır. Genelde herhangi bir kan bulgusu olmadığından, yalnızca intestinal bir irritasyonla karşımıza çıkması nedeniyle klinikte tanı alması gerçekten zordur(5). Büyük oranda İBS(İrritabl Bağırsak Sendromu) ile karışmaktadır. İki hastalığın da bulantı, karın ağrısı, ishal, kabızlık gibi belirtileri olması birbirine karışmasına neden olur. Patogenezi hala tam olarak bilinememektedir. Hastalığın belirtilerinin çok genel belirtileri olması, spesifik bir tanı belirtisi veya kan testinin testinin olmamasından ötürü epidemiyolojisi de net değildir. 2015' te bir grup uzmanın oluşturduğu "Salerno Kriterleri" hastalığın tanısında yardımcı olabilmektedir. Tek tedavisi diyettir(6). Glutene hassasiyet derecesi kişiden kişiye göre değişir.

Çölyak-Gluten Hassasiyeti Karşılaştırma

      BODYFARMASİ'nin bu yazısında çölyak hastalığına, gluten hassasiyetine ve arasındaki farklara değindik diğer yazılarımız için takipte kalın.

                                            

KAYNAKLAR

1-Uzm dr. Bilge ŞAHİN AKKELLE, Prof. dr Deniz ERTEM. Çölyak Hastalığı. Klinik Tıp Dergisi. 2017;9(1)

2-Fatih KARAAHMET.Çölyak Hastalığında Teşhis Süresi.Ege Journal of Medicine.2018;57(4):228-231

3-Necati BALAMTEKİN, Nuray USLU, Gökhan BAYSOY ve ark. The Presentation of Celiac Disease in 220 Turkish Children. The Turkish Journal of Pediatrics. 2010;52:239-244

4-Doç.dr.Mustafa KAPLAN. Doktor ben çölyak hastası mıyım?9.İstanbul Dahiliye Klinikleri Buluşması.2019

5-Neslihan SÜRMELİ, Efsun KARABUDAK.Çölyak Olmayan Gluten Duyarlılığı.Beslenme Diyetetik Dergisi.2019;47(1):66-72

6-Prof.dr Carlo CATASSI ve ark. Ann Nutr Metab. 2015;67(2):16-26